Μια διαφορετική ματιά στην ιστορική μνήμη
Ο Αλεξάντερ Μιλτς μαζί με τον Κάρστεν Μίλερ, αναπλ. γενικό πρόξενο στο γερμανικό προξενίο Θεσσαλονίκης στην ΠαραμυθιάΕικόνα: Alexander Milz
Λιγκιάδες, Παραμυθιά, Καταρράκτης, Λέχοβο. Όλοι μαρτυρικοί τόποι όπου διαπράχθηκαν οι φρικαλεότητες των Ναζί κατά τη διάρκεια του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου. «Δεν είναι μια διάλεξη Ιστορίας. Δώσαμε λόγο σε επιζήσαντες, ανθρώπους της τρίτης γενιάς που ασχολούνται ενεργά με το θέμα και νεαρούς Γερμανούς που συμμετέχουν σε ένα πρόγραμμα ανταλλαγής νέων», αναφέρει μιλώντας στη Deutsche Welle o δημιουργός της ταινίας, Αλεξάντερ Μιλτς. Ο Γερμανός δημοσιογράφος καταγράφει εικόνες και εντυπώσεις ταξιδεύοντας με τη μηχανή του στα χωριά της Ηπείρου και της Δυτικής Μακεδονίας.
Η ταινία δείχνει πως διαφοροποιείται η αντιμετώπιση από χωριό σε χωριό, με μια προοπτική όχι μόνο προς το παρελθόν αλλά και προς το μέλλον. «Σκοπός είναι να δείξω στον ταξιδιώτη τι υπάρχει αριστερά και δεξιά του δρόμου του. Να αυξήσω τη συνειδητότητα στη Γερμανία και να προξενήσω το ενδιαφέρον να ταξιδέψουν εκεί. Όσο για τους Έλληνες θέλω να δείξω ότι οι Γερμανοί μπορούν να δουν κατάματα αυτό το θέμα», αναφέρει ο Μιλτς.
Η ταινία χρηματοδοτήθηκε από το Ελληνογερμανικό Ταμειο για το Μέλλον και έχοντας ήδη «ταξιδέψει» σε σκοτεινές αίθουσες στη Θεσσαλονίκη, τα Ιωάννινα και την Άρτα, από το φθινόπωρο θα διατίθεται ελεύθερα στο διαδίκτυο. Στόχος είναι η προβολή της ταινίας και στη γερμανική τηλεόραση. Ο Αλεξλαντερ Μιλτς σκέφτεται να συνεχίσει το οδοιπορικό και σε άλλους μαρτυρικούς τόπους στην Ελλάδα. «Με άλλαξε η ταινία. Είμαι έτοιμος να αλλάξω κι άλλο», λέει χαρακτηριστικά.
Οι επιζώντες και η νέα γενιά
«Όποιον έβλεπαν, μπαμ και κάτω. Και τα ζώα και τον κόσμο», λέει με τρεμάμενη φωνή ο 91χρονος Γιώργος Φιλίππας, τελευταίος επιζών της σφαγής στο χωριό «Καταρράκτης» στην Ήπειρο. Ρουφώντας δυνατά το τσιγάρο του, διηγείται στο ντοκιμαντέρ τις θηριωδίες των Ναζί. Αρχικά σκότωσαν τα ζώα και μετά κυνήγησαν τους κατοίκους του χωριού και εκτέλεσαν 18 από αυτούς.
Στο τέλος έβαλαν φωτιά σε σπίτια και στάβλους και ταυτόχρονα κατέστρεψαν τη σοδειά. «Μόνο από τύχη δεν είναι το όνομα μου χαραγμένο στην πλάκα», αναφέρει ο ίδιος δείχνοντας το μνημείο στο τέλος της πλατείας του χωριού.
Ο Αλεξάντερ Μιλτς ταξίδεψε με μία Africa Twin στα μαρτυρικά χωριά της Ελλάδας – ένα “διαφορετικό” οδοιπορικό στη μνήμηΕικόνα: Diogenis Dimitrakopoulos/DW
Η ταινία καταγράφει και τις εκδηλώσεις μνήμης στο χωριό Λιγκιάδες, δίνοντας τον παλμό που επικρατεί. «Γιατί πρέπει να θυμόμαστε; Τι οφείλει να είναι η κουλτούρα της τραυματικής μνήμης;», αναρωτιέται στην ταινία ο εκλιπών δήμαρχος Ιωαννιτών Μωυσής Ελισάφ. Η μοίρα των Λιγκιάδων αγνοήθηκε από τη μεταπολεμική Γερμανία.
Τα εγκλήματα πολέμου της γερμανικής Βέρμαχτ υποτιμήθηκαν και οι δράστες δεν παραπέμφθηκαν ποτέ στη δικαιοσύνη των γερμανικών δικαστηρίων. Η συζήτηση για τις πολεμικές αποζημιώσεις είναι συνεχώς παρούσα. «Αν η λήθη έχει ως στόχο την προστασία των δραστών, τότε η μεταπολεμική Γερμανία το πέτυχε», σχολιάζεται στο ντοκιμαντέρ.
Στο Λέχοβο του νομού Φλώρινας οι συναντήσεις με τους επιζήσαντες της ναζιστικής θηριωδίας έχουν κάτι το διαφορετικό. Οι τραυματικές εμπειρίες της εισβολής των Γερμανών και η πικρή φτώχεια είναι νωπές στην ανάμνηση τους όπως όμως και οι καλές στιγμές που πέρασαν κατά τη διάρκεια της παραμονής τους ως εργατικοί μετανάστες τη δεκαετία του 1960 και 1970 στη Γερμανία. «Ήταν ωραία, αλλά πολύ βροχή», αναφέρει χαρακτηριστικά η 95χρονη Αναστασία Παπαβέση.
Η ταινία καταγράφει την παρουσία νέων Γερμανών σήμερα στο χωριό μέσω προγραμμάτων ανταλλαγής που ενισχύουν την ιστορική μνήμη. «Βοηθάει όταν οι άνθρωποι έρχονται εδώ και όταν γίνεται συζήτηση περί του θέματος, μέσω προγραμμάτων ανταλλαγής, γιατί έτσι, όλο και περισσότεροι άνθρωποι μαθαίνουν και μιλάνε για αυτό», τονίζει η Λουίζε που έκανε εθελοντική κοινωνική υπηρεσία στο χωριό.
Διάλογος και γερμανικές επανορθώσεις
Ο δημοσιογράφος Αλεξάντερ Μιλτς μαζί με τον αναπλ. γενικό πρόξενο Γερμανίας στη Θεσσαλονίκη, Κάρστεν Μίλλερ στο ινστιτούτο ΓκαίτεΕικόνα: Diogenis Dimitrakopoulos/DW
Η αίθουσα του Ινστιτούτου Γκαίτε στη Θεσσαλονίκη στην πρεμιέρα της ταινίας ήταν γεμάτη ξεπερνώντας κάθε προσδοκία του σκηνοθέτη και η συζήτηση μετά την προβολή ζωηρή. «Εμείς οι νέοι δε γνωρίζουμε πολλά από το σχολείο. Μας ενδιαφέρει να μάθουμε. Πολλά κρύβονται κάτω από το χαλί και πρέπει να συζητάμε. Πίστευα ότι το θέμα των αποζημιώσεων είχε λυθεί και ότι δεν υπάρχουν ανοιχτά θέματα», απάντησε σε ερώτηση από το κοινό ο Ντάνιελ Μιλτς, γιος του σκηνοθέτη που συμμετείχε στη δημιουργία της ταινίας. Γερμανοί θεατές σχολίασαν το μεγάλο βάρος που νιώθουν για τα εγκλήματα των Ναζί στο Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο.
«Ένιωσα ενοχές, αλλά μπορούμε να έρθουμε πιο κοντά», ανέφερε χαρακτηριστικά μία Γερμανίδα θεατής. «Δεν υπάρχει κανένα αίσθημα εκδίκησης από ελληνικής πλευράς. Η φιλοξενία και η εγκαρδιότητα είναι η απάντηση σε αυτές τις τύψεις», σχολίασε με τη σειρά του ένας Έλληνας από το κοινό.
Η συζήτηση γρήγορα έφτασε και στο ζήτημα των γερμανικών επανορθώσεων. «Πως αισθάνεστε να συνομιλείτε με έναν επιζώντα όταν η Γερμανία αποφασίζει να ρίξει 100 δις για την ενίσχυση της άμυνας της; Έχει κλείσει η συζήτηση για τις επανορθώσεις; Δε περισσεύει τίποτα για την Ελλάδα;», ρώτησε έντονα μια Γερμανίδα θεατής τον αναπληρωτή γενικό πρόξενο της Γερμανίας στη Θεσσαλονίκη Κάρστεν Μίλερ, που συμμετείχε στη συζήτηση μετά την προβολή, αλλά και στο ντοκιμαντέρ, συνοδεύοντας με την μοτοσικλέτα του τον δημιουργό της ταινίας.
Ο ίδιος επανέλαβε τη θέση της Γερμανίας ότι δεν τίθεται θέμα αποζημιώσεων λέγοντας όμως ότι: «Η πολιτική βέβαια μια χώρας μπορεί και να αλλάζει. Συμμετέχουμε σε 40-50 εκδηλώσεις μνήμης κάθε χρόνο και καθόμαστε μαζί με τους ανθρώπους. Εκεί φαίνεται η αληθινή φιλία, η ζεστασιά. Είναι η βάση για ένα μεγαλύτερο στόχο», τόνισε.
Ο Αλεξάντερ Μιλτς εύχεται το ζήτημα των επανορθώσεων να συνεχίσει να αποτελεί θέμα πολιτικού διαλόγου και να διαχωριστεί από τα υπόλοιπα ζητήματα. «Η εμπειρία δείχνει ότι το ζήτημα των επανορθώσεων αργά ή γρήγορα θα έρθει ξανά στο προσκήνιο. Πιστεύω, ότι οι Γερμανοί έχουμε την υποχρέωση, όταν έρθει το θέμα προς συζήτηση, να είμαστε παρόντες, να το κατανοήσουμε και να μη διακόψουμε τη συζήτηση. Η στενή σύνδεση των δύο χωρών και οι ανταλλαγές πρέπει να συνεχιστούν. Είναι ξεχωριστό ζήτημα», τόνισε στην Deutsche Welle.