Σημεία από την Τοποθέτησή μου κατά τη χθεσινή δημόσια συζήτηση με θέμα: «Η σημασία του Αγροδιατροφικού Τομέα στην ανάπτυξη ενός νέου παραγωγικού προτύπου», με αφορμή τη δεύτερη έκδοση του βιβλίου των καθηγητών Γιάννη Δούκα και Ναπολέοντα Μαραβέγια με τίτλο: «Ευρωπαϊκή αγροτική οικονομία και πολιτική».

Ενώ η Ευρώπη μιλάει για ψηφιακή μετάβαση και smart contracts, IoT και A.I. στην αγροδιατροφή, στην Ελλάδα του σκανδάλου του ΟΠΕΚΕΠΕ, των «φραπέδων και των χασάπηδων» ακόμη συζητάμε τα βασικά.

Θα το θέσω με ένα παράδειγμα: Η Άρτα είναι γνωστή για τα πορτοκάλια της – τον κάμπο της Άρτας. Αυτή τη στιγμή, ο κάμπος απειλείται με ερημοποίηση. Τί θέλει ο αγρότης, ο κάθε αγρότης για να μείνει στον τόπο του; Πέρα από τα αναγκαία για την παραγωγή: υποδομές, αγροεφόδια, εργατικά χέρια, αγροτικό ρεύμα κλπ. Δεν θέλει τα πολύ βασικά; Δεν θέλει σχολείο για τα παιδιά του;  Δεν θέλει νοσοκομείο στην περιοχή; Δεν θέλει δημόσιες πολιτικές υγείας, παιδείας, πρόνοιας και στέγης;

Οι δημόσιες πολιτικές κουμπώνουν με έναν τρόπο που είναι αδύνατο να λύσεις την εξίσωση, αφήνοντας μεταβλητές εκτός. Πάντως αυτή τη στιγμή είμαστε ακόμη πολύ πίσω. Μας λείπουν τα βασικά. Ταυτόχρονα, η Ελλάδα βρίσκεται στην πρώτη θέση των επιδοτήσεων σε ποσοστό του ΑΕΠ της. Πού πήγαν αυτά τα λεφτά; Έπιασαν τόπο;

Αυτή η κουβέντα πρέπει να γίνει και να γίνει με ειλικρίνεια για να μιλήσουμε για ένα νέο παραγωγικό μοντέλο. Ένα παραγωγικό μοντέλο που να στηρίζεται στον σχεδιασμό, στην επιστήμη, στην ανθεκτικότητα, στις δημόσιες πολιτικές για την ύπαιθρο, αλλά έχει και προτάσεις για ειδικούς, σημαντικούς κλάδους, όπως η κτηνοτροφία, η μελισσοκομία, η αλιεία κλπ.

Ο στόχος πρέπει να είναι η ενίσχυση της συνεργασίας και της θέσης των αγροτών στις αλυσίδες αξίας.

Όσο κι αν οι τράπεζες και οι ενδιάμεσοι συνιστούν κρίκους της αλυσίδας, στόχος της πολιτείας πρέπει να είναι η ενίσχυση του πρώτου κρίκου, δηλαδή των παραγωγών.

Η περιφερειακή συνοχή, η διατήρηση της ζωής στην ύπαιθρο και η διασφάλιση της παραγωγής πρέπει να αποτελέσουν Εθνικούς στόχους.

Επισυνάπτεται ολόκληρη η ομιλία

«Η σημασία του αγροδιατροφικού μοντέλου ως νέου παραγωγικού προτύπου» Καλησπέρα κι από εμένα, Θέλω κι εγώ με τη σειρά μου να ευχαριστήσω θερμά για την πρόσκληση. Έχουμε, σήμερα, την ευκαιρία διαφορετικοί πολιτικοί χώροι να συνδιαλεχθούμε, με αφορμή ένα βιβλίο που δεν περιορίζεται στη θεωρητική ανάλυση της ΚΑΠ αλλά συναντά τα
μεγάλα ερωτήματα της εποχής: την επισιτιστική ασφάλεια, την περιβαλλοντική βιωσιμότητα, την κοινωνική συνοχή.

Βεβαίως, η συζήτηση δεν διεξάγεται στο κενό. Για να έχουμε συναντίληψη, αναφέρομαι στον διευρυμένο ορισμό της αγροδιατροφής, περιλαμβάνοντας όλες τις δραστηριότητες της αλυσίδας αξίας: από τον πρωτογενή τομέα, τη μεταποίηση,
τον σχεδιασμό και την προσφορά, το εμπόριο έως και το τελικό στάδιο της κατανάλωσης.

Υπ’ αυτό το πρίσμα, θα κινηθώ σε τρεις άξονες: Πρώτος Άξονας: Η ΚΑΠ, καθώς η παράμετρος της ευρωπαϊκής αγροτικής οικονομίας είναι κομβικής σημασίας.

Δεύτερος Άξονας: Η Ελληνική Πραγματικότητα. Τρίτος Άξονας: Προτάσεις για ένα
νέο παραγωγικό μοντέλο.

Α. Ξεκινώντας με τον Πρώτον Άξονα, την ΚΑΠ:
Πράγματι, η Κοινή Αγροτική Πολιτική είναι, ίσως, η κυριότερη έκφραση της ευρωπαϊκής ενοποίησης. Όμως, σήμερα, η ΚΑΠ βιώνει ταυτοτική κρίση, μετασχηματιζόμενη. Ο προϋπολογισμός της βαίνει διαρκώς μειούμενος: από 80%
του Πολυετούς Δημοσιονομικού Πλαισίου το 1970 μειώθηκε στο 28,8% την περίοδο 2021-2027. Από την άλλη, οι απαιτήσεις πολλαπλασιάζονται: κλιματική κρίση, ψηφιακή μετάβαση, κοινωνική αιρεσιμότητα, ενεργειακό κόστος, το διεθνές περιβάλλον. Από την πανδημία μέχρι τον πόλεμο στην Ουκρανία και στη Μέση Ανατολή η τρωτότητα της εφοδιαστικής αλυσίδας αποκαλύπτεται. Όμως, στα αλήθεια ποιος είναι ο μηχανισμός της ΚΑΠ; Την απάντηση μας τη δίνουν οι συγγραφείς (στις σελ. 55-56) και διαβάζω: «η ΚΑΠ δημιουργήθηκε έχοντας ως επίκεντρο τη στήριξη των τιμών. Με τον τρόπο αυτό ενισχυόταν το εισόδημα των αγροτών, δίνοντάς τους τη δυνατότητα να πουλήσουν όλο τον όγκο της παραγωγής τους σε τιμές υψηλότερες από αυτές, που θα επικρατούσαν στις διεθνείς αγορές.

[…] Αυτό αποτέλεσε ένα ισχυρό κίνητρο για την αύξηση της παραγωγής, με επακόλουθη επίτευξη του στόχου της αυτάρκειας, μέσα σε μια δεκαετία από την έναρξη εφαρμογής της ΚΑΠ. Η κοινοτική παρέμβαση συνεπώς αυξάνει τις εισπράξεις των αγροτών σε βάρος του κοινοτικού προϋπολογισμού, αλλά κυρίως επιβαρύνει τους καταναλωτές, καθώς όχι μόνο αγοράζουν λιγότερη ποσότητα αλλά πληρώνουν και περισσότερο. Η συνολική συμπληρωματική δαπάνη των καταναλωτών είναι το μέγιστο μέρος των εισπράξεων των αγροτών ενώ το μικρότερο μέρος πληρώνεται και επιβαρύνει τον κοινοτικό προϋπολογισμό.»

Αυτά μας λένε οι συγγραφείς. Είναι κομβικό να έχουμε στο νου μας αυτό τον μηχανισμό. Βέβαια, οι μετασχηματισμοί της ΚΑΠ υπήρξαν πολλοί: Από τις εγγυημένες τιμές στόχου το 1962, στο 1992, με την εισαγωγή εισοδηματικών
ενισχύσεων ανά στρέμμα ή ανά κεφαλή ζώου (μεταρρύθμιση MacSharry). Κατόπιν, με την Ενδιάμεση Συμφωνία το 2003 αποσυνδέθηκε η ενίσχυση από την παραγωγή. Πλέον, η ενίσχυση γινόταν με βάση την επιδότηση της περιόδου 2000-
2002, τα λεγόμενα «ιστορικά δικαιώματα». Το 2014 μιλάμε πια για τον «Εθνικό Δημοσιονομικό Φάκελο»: Το ιστορικό μοντέλο σταδιακά εγκαταλείπεται και πλέον τα κράτη-μέλη αποφασίζουν τα κριτήρια των ενισχύσεων. Γι’ αυτό και αρχίζει να γίνεται λόγος για εθνικοποίηση της ΚΑΠ.

Στην ΚΑΠ 2021-2027 εισάγεται το Εθνικό Στρατηγικό Σχέδιο, το οποίο τελεί υπό την έγκριση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής. Και βέβαια ασκήσαμε κριτική στο Εθνικό Στρατηγικό Σχέδιο της Κυβέρνησης, κυρίως γιατί αφορά σε ένα μωσαϊκό δράσεων, χωρίς στρατηγικό όραμα. Τί έχουμε, τώρα, για διαπραγμάτευση στην ΚΑΠ μετά το 2027; Πρώτον, ενώ μετατοπίζονται πόροι για τον άξονα  «Άμυνα, Ασφάλεια, Μεταναστευτικό», ταυτόχρονα, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή προτείνει τη δημιουργία ενός Ενιαίου Ταμείου. Μιλάμε, όχι μόνο για ενοποίηση των χρηματοδοτικών μηχανισμών αλλά για εθνικοποίηση της ΚΑΠ.

Δεύτερον, μετά το 2027 θα ξεκινήσει το «Blue Deal». Δηλαδή, η «Γαλάζια Συμφωνία» της Ε.Ε. για τον περιορισμό των υδροβόρων καλλιεργειών. Ποια πρέπει να είναι η πρόταση για το μέλλον όμως;

 Κατά την άποψή μου, χρειάζεται ανακατεύθυνση πολιτικών και πόρων με βάση την παραγωγικότητα. Όχι να γυρίσουμε στο σύνθημα «όλα τα λεφτά, όλα τα κιλά». Ούτε στα «ιστορικά δικαιώματα». Πρέπει να γίνει η σύνδεση της ενίσχυσης με την παραγωγικότητα (όχι την παραγωγή ή τα στρέμματα αφηρημένα).

 Χρειάζεται ιδιαίτερη μέριμνα για την ενίσχυση των ορεινών, μειονεκτικών, νησιωτικών περιοχών αλλά και ενίσχυση των ποιοτικών προϊόντων (ΠΟΠ και ΠΓΕ).

 Επιπλέον, είναι σημαντικό να δημιουργηθεί Ταμείο για την «Προσαρμογή της Γεωργίας στην Κλιματική Κρίση».

 Χρειάζεται, όμως, και διαφάνεια στην κατανομή των πόρων μέσα σε μια συνεκτική Κοινή Αγροτική Πανευρωπαϊκή Πολιτική. Και μιας και μίλησα για διαφάνεια, σύμφωνα με δημοσίευμα του Guardian, σε ορισμένες περιπτώσεις, οι «τελικοί δικαιούχοι» της ΚΑΠ δεν ήταν οι αγρότες αλλά γνωστοί δισεκατομμυριούχοι.

Στην Ελλάδα, βέβαια, τα εκατομμύρια δεν κατέληξαν σε δισεκατομμυριούχους του Forbes, αλλά «στους φραπέδες και στους χασάπηδες» και θα μου επιτρέψετε να το θέσω έτσι, γιατί αυτή είναι η πιο «light» διατύπωση από αυτές που θα μπορούσα
να χρησιμοποιήσω. Έρχομαι, λοιπόν, έτσι στον Δεύτερο Άξονα: την Ελληνική Πραγματικότητα. Μόλις, την Παρασκευή που πέρασε συζητήθηκε η Επίκαιρη Επερώτηση του ΣΥΡΙΖΑ- ΠΣ στην Βουλή για την κατάρρευση του πρωτογενούς τομέα, εν μέσω της στάσης πληρωμών του ΟΠΕΚΕΠΕ. Τα πράγματα είναι πολύ σοβαρά. Δεν μιλάμε μόνο για εγκατάλειψη της υπαίθρου αλλά ακόμη και για πιθανή επισιτιστική κρίση. Το σκάνδαλο του ΟΠΕΚΕΠΕ, που είναι ένα μπλε σκάνδαλο, καθετοποιημένης διαφθοράς, το οποίο δεν ερευνά η ελληνική αλλά η ευρωπαϊκή εισαγγελία, δεν είναι απλά ένα ακόμη σκάνδαλο.

Γιατί ο ελέφαντας στο δωμάτιο είναι ο εξής: τί είδους συζήτηση για τον αγροτικό τομέα στην Ελλάδα και τις αναγκαίες ενισχύσεις μπορεί να γίνει, όταν τα στοιχεία είναι πλαστά; Και μάλιστα, τη στιγμή που ο προϋπολογισμός της ΚΑΠ στην Ελλάδα αναλογεί στο 1% του ΑΕΠ της. Αυτή είναι η µεγαλύτερη αναλογία πανευρωπαϊκά. Τί από αυτά τα λεφτά μπορούμε σοβαρά να πούμε ότι έπιασε τόπο; Είναι καθήκον μας, και κυρίως καθήκον των υγιών πολιτικών δυνάμεων της Χώρας, να διαψεύσουμε την εικόνα της «Ελλάδας της διαφθοράς». Στο τέλος της ημέρας το μάρμαρο πληρώνουν, όχι τα ΑΦΜ που κάποιοι φρόντισαν να μην ελέγχονται, αλλά τα ΑΦΜ που κινδυνεύουν με διαγραφή λόγω λουκέτου. Και εν τέλει, η ίδια η
οικονομία της χώρας, που χάνει τις υγιείς παραγωγικές της δυνάμεις. Έρχομαι έτσι στον τρίτο άξονα: Νέο παραγωγικό πρότυπο. Στόχος είναι, όχι μόνο να υπάρξει ανάπτυξη, αλλά αύξηση του εγχώριου προϊόντος, αντιστροφή του ισοζυγίου συναλλαγών, ενίσχυση της εργασίας.

Ο ΣΥΡΙΖΑ-ΠΣ έχει προτείνει:
Πρώτον, μείωση του κόστους παραγωγής,
Δεύτερον, ρύθμιση των αγροτικών χρεών και την ύπαρξη ρευστότητας,
Τρίτον, διαθεσιμότητα εργατών γης και βελτίωση συνθηκών εργασίας,
Τέταρτον, ανθεκτικότητα στην κλιματική κρίση και ασφάλιση της παραγωγής,
Πέμπτον, τροποποίηση του Εθνικού Στρατηγικού Σχεδίου για την ΚΑΠ 2021-2027 μαζί με τους θεσμικούς φορείς των αγροτών κι ενεργή συμμετοχή στη διαμόρφωση της ΚΑΠ μετά το 2027.

Έρχομαι στον Έκτο Πυλώνα: το Νέο Παραγωγικό Μοντέλο.
Μακάρι να μπορούσαμε να κάνουμε αυτή τη συζήτηση. Μακάρι, οι συνθήκες να ήταν ώριμες ώστε να μπορούσαμε να μιλήσουμε για «blockchain smart contracts» από τον παραγωγό μέχρι τον καταναλωτή. Με ενσωματωμένες λύσεις IoT (internet of things) και A.I. (τεχνητή νοημοσύνη). Φαντάζεστε, δηλαδή, να μπορούσαμε να σχεδιάσουμε την εθνική πολιτική με την παραγωγή αυτοματοποιημένη; Με «έξυπνα», αυτοεκπληρούμενα συμβόλαια στη βάση της τήρησης των όρων τους; Για να δώσω ένα παράδειγμα: από τον παραγωγό, που φορτώνει στο καράβι 100 κιλά μέχρι το λιμάνι παράδοσης που φτάνουν 90, γιατί π.χ. τα 10 καταστράφηκαν λόγω υγρασίας, οι «αισθητήρες υγρασίας» στη συσκευασία (που είναι μια λύση «internet of things»), θα μας έλεγαν πότε αναπτύχθηκε η υγρασία και με βάση τους όρους του συμβολαίου ποιανού ευθύνη είναι. Η πληρωμή θα προσαρμοζόταν και θα γινόταν αυτόματα.

Με τον ίδιο τρόπο λειτουργεί το έξυπνο συμβόλαιο, σε μια πλατφόρμα πιστοποιημένη κι αξιόπιστη, σε όλα τα στάδια της εφοδιαστικής αλυσίδας. Έτσι μειώνονται οι μεσάζοντες, η ψαλίδα της τιμής απ’ το χωράφι στο ράφι αλλά και τα …εικονικά αρνιά. Επιπλέον διασφαλίζεται το «traceability», δηλαδή η ανιχνευσιμότητα του προϊόντος και της διαδρομής του στην αλυσίδα αξίας. Κυρίως, όμως το κράτος μπορεί να ξέρει ποιος παράγει, τί παράγει και πόσο παράγει. Ποιοι
και πού μεσολαβούν και με τί κόστος. Πιστοποιημένα, από το χωράφι μέχρι τον καταναλωτή. Σκεφτείτε μόνο τις δυνατότητες που ανοίγουν για ρύθμιση της αγοράς και παρεμβατισμό στις στρεβλώσεις. Για να μην αναφέρω τις δυνατότητες για προληπτική επιτήρηση με δορυφορικό ίντερνετ της παραγωγής για ανίχνευση
ασθενειών και αυτοματοποιημένο ψεκασμό με drones.

Από το 2012 η Ε.Ε. χρηματοδοτεί με το πρόγραμμα Horizon αυτού του είδους την ψηφιακή μετάβαση.Βέβαια, όταν η καινοτομία δεν περνά στην παραγωγή, η επιδότηση χάνει το σκοπό της. Όμως, στην Ελλάδα του 2025, μπορούμε έστω να
κάνουμε αυτή τη συζήτηση; Θα το θέσω με ένα παράδειγμα, όχι ακριβώς case study, αλλά για να είμαστε
πρακτικοί: Όπως, ίσως κάποιοι από εσάς γνωρίζετε, προέρχομαι από την Άρτα. Η Άρτα είναι γνωστή για τα πορτοκάλια της – τον κάμπο της Άρτας. Αυτή τη στιγμή, ο κάμπος απειλείται με ερημοποίηση. Τί θέλει ο αγρότης, ο κάθε αγρότης για να μείνει στον τόπο του; Πέρα από τα αναγκαία για την παραγωγή: υποδομές, αγροεφόδια, εργατικά χέρια, αγροτικό ρεύμα κλπ. Δεν θέλει τα πολύ βασικά; Δεν θέλει σχολείο για τα παιδιά του; Δεν θέλει νοσοκομείο στην περιοχή; Δεν θέλει δημόσιες πολιτικές υγείας, παιδείας, πρόνοιας και στέγης;

Οι δημόσιες πολιτικές κουμπώνουν με έναν τρόπο που είναι αδύνατο να λύσεις την εξίσωση, αφήνοντας μεταβλητές εκτός. Πάντως αυτή τη στιγμή είμαστε ακόμη πολύ πίσω. Μας λείπουν τα βασικά. Αυτή η κουβέντα πρέπει να γίνει και να γίνει με
ειλικρίνεια. Σε κάθε περίπτωση, το παραγωγικό μοντέλο στηρίζεται στον σχεδιασμό, στην επιστήμη, στην ανθεκτικότητα, στις δημόσιες πολιτικές για την ύπαιθρο, αλλά έχει και προτάσεις για ειδικούς, σημαντικούς κλάδους, όπως η κτηνοτροφία, η μελισσοκομία, η αλιεία κλπ. Ο στόχος πρέπει να είναι η ενίσχυση της συνεργασίας και της θέσης των αγροτών
στις αλυσίδες αξίας. Και με δυο λόγια όσο κι αν οι τράπεζες και οι ενδιάμεσοι συνιστούν κρίκους της αλυσίδας, στόχος της πολιτείας πρέπει να είναι η ενίσχυση του πρώτου κρίκου, δηλαδή των παραγωγών. Η περιφερειακή συνοχή, η διατήρηση της ζωής στην ύπαιθρο και η διασφάλιση της παραγωγής πρέπει να αποτελέσουν Εθνικούς στόχους.
Σας ευχαριστώ.