Στη Θεσπρωτία, οι χριστουγεννιάτικες γιορτές αποτελούν διαχρονικά μια βαθιά πνευματική εμπειρία που υπερβαίνει τη σύγχρονη έννοια της διασκέδασης, συνδέοντας τον άνθρωπο με την ταπεινότητα και την κοινωνική αλληλεγγύη. Τα παλαιά ήθη και έθιμα της περιοχής λειτουργούσαν ως ένας τρόπος για να «νοστιμίζει» ο κόσμος μέσα από την αγάπη και τη βιωματική διδασκαλία. Στο επίκεντρο αυτών των ημερών βρίσκονται οι λαϊκές δοξασίες για τους καλικαντζάρους, τα δαιμόνια του σκότους που αναδύονται από τα έγκατα της γης την παραμονή των Χριστουγέννων για να προκαλέσουν προβλήματα στους θνητούς. Η τοπική παράδοση θέλει τη φωτιά στο τζάκι να καίει ακατάπαυστα όλο το Δωδεκαήμερο ως μέσο εξουδετέρωσής τους, ενώ η στάχτη και ο αγιασμός των Θεοφανείων αποτελούν τα τελικά όπλα για την οριστική απομάκρυνσή τους.

Η μουσική και η γεύση παίζουν καθοριστικό ρόλο στην εορταστική ατμόσφαιρα της Θεσπρωτίας. Τα κάλαντα, ευχετικοί ύμνοι που εξυμνούν το σπιτικό, συνοδεύονταν πάντα από τα «φιλέματα», με τα παιδιά να λαμβάνουν ως ανταμοιβή ξηρούς καρπούς, λουκουμάδες και κυρίως τα «κόλιντρα», τις παραδοσιακές μικρές κουλούρες από σιτάρι. Παράλληλα, η προετοιμασία του φαγητού λάμβανε χαρακτήρα ιεροτελεστίας, με τα «χοιροσφάγια» να εξασφαλίζουν το απαραίτητο λίπος για τον χειμώνα. Μια ιδιαίτερη πτυχή της θεσπρωτικής παράδοσης είναι οι τηγανίτες που ψήνονταν πάνω στη θερμαινόμενη «μαυρόπλακα» (πέτρινη πλάκα) με την πρώτη τηγανίτα να αφιερώνεται πάντα στον Χριστό. Τα παιδιά της περιοχής επιδίδονταν επίσης στο κυνήγι των «γουργουγιάννηδων», των μικρών πουλιών που πάστωναν οι μητέρες για το γιορτινό τραπέζι, ενώ οι γυναίκες τηρούσαν το έθιμο του «αμίλητου νερού», επισκεπτόμενες τη βρύση τα ξημερώματα για να εξασφαλίσουν την καλή σοδειά, αφήνοντας εδέσματα για τους φτωχούς συγχωριανούς τους.

Η θρησκευτική ευλάβεια κορυφωνόταν με την παρασκευή του Χριστόψωμου, το οποίο η νοικοκυρά ζύμωνε με ειδική μαγιά από ξερό βασιλικό και στόλιζε με περίτεχνα «πλουμίδια» που συμβόλιζαν την αφθονία της παραγωγής. Ο νοικοκύρης σταύρωνε και μοίραζε το ψωμί σε όλη την οικογένεια, μια πράξη που συμβόλιζε την ενότητα της Εκκλησίας και των λαών. Πέρα από τις ειρηνικές περιόδους, η πίστη των Θεσπρωτών δοκιμάστηκε σκληρά κατά τη Γερμανική κατοχή το 1943 στην Ηγουμενίτσα. Παρά την αυστηρή απαγόρευση των κατακτητών, ο τοπικός ιερέας, επιδεικνύοντας πατριωτικό μεγαλείο, τέλεσε τον αγιασμό τα μεσάνυχτα σε ένα σπίτι και στη συνέχεια βούτηξε κρυφά τον σταυρό στη θάλασσα, μεταφέροντας το μήνυμα της πνευματικής ελευθερίας και της αναγέννησης σε μια πόλη που αρνήθηκε να υποκύψει στον φόβο.