Η Ελλάδα, χώρα με βαθιές δημοκρατικές ρίζες και πλούσια πολιτική ιστορία, βιώνει τα τελευταία χρόνια μια ανησυχητική παρακμή του υγιούς κοινωνικού και κοινοβουλευτικού της βίου. Τα πολιτικά κόμματα, θεσμοί που δημιουργήθηκαν για να εκφράζουν το λαϊκό αίσθημα, να προάγουν τη δημοκρατία και να υπηρετούν το κοινό καλό, έχουν μετατραπεί – σε μεγάλο βαθμό – σε μηχανισμούς αναπαραγωγής εξουσίας, πελατειακών σχέσεων και αδιαφάνειας. Η έλλειψη αξιοκρατίας, η εξάπλωση της διαφθοράς, η κυριαρχία της κομματοκρατίας και η απώλεια αξιών αποτελούν τα βασικά συμπτώματα ενός πολιτικού συστήματος που δείχνει να έχει χάσει την ψυχή του.

Έλλειψη αξιοκρατίας

Η αξιοκρατία, θεμέλιο κάθε σύγχρονης δημοκρατίας, έχει υπονομευθεί σε όλα τα επίπεδα της πολιτικής ζωής. Αντί της επιλογής των ικανών και άξιων, κυριαρχεί η προώθηση των «ημετέρων» – όσων διαθέτουν πολιτικές γνωριμίες, κομματικές ταυτότητες ή συγγενικές σχέσεις. Έτσι, τα κόμματα λειτουργούν περισσότερο ως «λέσχες επιρροής» παρά ως φορείς παραγωγής πολιτικής σκέψης. Η διοίκηση του κράτους γεμίζει με πρόσωπα που δεν υπηρετούν το δημόσιο συμφέρον, αλλά εκείνους που τους διόρισαν. Το αποτέλεσμα είναι ένα κράτος αναποτελεσματικό, δυσκίνητο και αποξενωμένο από τους πολίτες.

Ανάπτυξη διαφθοράς

Η έλλειψη αξιοκρατίας γεννά, σχεδόν αναπόφευκτα, τη διαφθορά. Όταν η αξία και η ικανότητα δεν αποτελούν τα κύρια κριτήρια ανέλιξης, τότε το χρήμα και οι «εξυπηρετήσεις» αναλαμβάνουν τον ρόλο αυτόν. Η πολιτική μετατρέπεται σε πεδίο συναλλαγής, όπου οι αποφάσεις δεν λαμβάνονται με γνώμονα το κοινό καλό, αλλά τα συμφέροντα μιας μικρής ομάδας. Από τους διαγωνισμούς του δημοσίου μέχρι τις αναθέσεις έργων, η αδιαφάνεια έχει γίνει κανόνας. Έτσι, ο πολίτης χάνει την εμπιστοσύνη του στο πολιτικό σύστημα και αποξενώνεται από τη συμμετοχή στα κοινά.

Η κομματοκρατία και οι «αντάρτες» της εξουσίας

Η κομματοκρατία – η απόλυτη κυριαρχία των κομμάτων πάνω σε κάθε πτυχή του κοινωνικού βίου – έχει οδηγήσει στη στρέβλωση της ίδιας της δημοκρατίας. Οι πολιτικές αποφάσεις δεν πηγάζουν πλέον από την ελεύθερη βούληση των πολιτών, αλλά από τις επιταγές των κομματικών μηχανισμών. Ακόμα και όσοι εκλέγονται με αγαθές προθέσεις, συχνά μετατρέπονται σε «αντάρτες» μέσα στα ίδια τους τα κόμματα, προσπαθώντας να επιβιώσουν πολιτικά χωρίς να θυσιάσουν την αξιοπρέπειά τους. Το φαινόμενο αυτό δείχνει πως τα κόμματα δεν λειτουργούν ως κοινότητες ιδεών, αλλά ως μηχανισμοί ελέγχου και συμμόρφωσης.

Έλλειψη ιδανικών και αξιών

Ίσως το πιο οδυνηρό στοιχείο της σύγχρονης πολιτικής κρίσης είναι η απώλεια των αξιών. Οι παλιές ιδεολογικές γραμμές – δεξιά, κέντρο, αριστερά – έχουν σχεδόν εξαφανιστεί, αντικαθιστάμενες από έναν πολιτικό αμοραλισμό όπου το μόνο ζητούμενο είναι η διατήρηση της εξουσίας. Ο δημόσιος λόγος έχει καταντήσει επιφανειακός, γεμάτος συνθήματα και υποσχέσεις χωρίς περιεχόμενο. Η έννοια της προσφοράς, της ευθύνης και της συλλογικότητας έχει αντικατασταθεί από τον ατομισμό, την προβολή και τη μικροπολιτική σκοπιμότητα.

Συνεπώς,

Η λήξη του υγιούς κοινωνικού και κοινοβουλευτικού βίου των ελληνικών κομμάτων δεν είναι αναπόφευκτη, αλλά είναι πραγματική. Η αναγέννηση μπορεί να έρθει μόνο μέσα από μια νέα πολιτική παιδεία, βασισμένη στην αξιοκρατία, τη διαφάνεια και την επαναφορά των αξιών. Αν δεν υπάρξει αυτή η αλλαγή, τα κόμματα θα συνεχίσουν να λειτουργούν ως κλειστά συστήματα εξουσίας, αποκομμένα από την κοινωνία που υποτίθεται ότι υπηρετούν. Και τότε, η δημοκρατία θα παραμένει μεν ως θεσμική μορφή, αλλά θα έχει χάσει την ουσία της.